Tehlikeli Atıklar Nelerdir?

Tehlikeli atıklar, İnsana ve doğaya zarar veren, zehirli, yakıcı, yanıcı, kanserojen, tahriş edici tüm atıklara denir. Tüm canlı türlerine ve insan sağlığına olumsuz etki eden ve çevreye zararlı bu tip atıklar, genelde, endüstriyel sektörlerde ortaya çıkıyor. Bileşenlerinde çevreye zarar verme potansiyeli taşıyan bu maddeler maden ve petrol üretiminde, tarımsal kimyasallarda, endüstride, evsel faaliyetlerde, oluşuyor. Oluşan bu kirlilik ise iklim krizini daha da derinleştiriyor.

Tehlikeli atıklar hakkında farkındalık artırmak, doğayı korumak için yapabileceğimiz en önemli şeylerden biri. Örneğin bitmiş pilleri çöpe değil de atık pil kutularına atmak doğaya düşündüğümüzden büyük bir katkı sağlıyor. Aynı durum mutfağımızdan çıkan atık yağlar için de geçerli.

Bu yazımızda tehlikeli atıkların neler olduğunu, bu tehlikeli atıkların neden tehlikeli olduğunu ve önlem almak için yapabileceklerimizi sizin için sıraladık. Keyifli okumalar.

Tehlikeli Atık Türleri Nelerdir?

Tehlikeli atık olarak sıralayabileceğimiz maddeler ve ürünler;

• Kontamine olmuş ya da kirlenmiş maddeler,
• Yüzey işlemleri kalıntıları,
• Dökülmüş ve/veya yanlış kullanıma maruz kalmış tüm maddeler,
• Endüstriyel proses kalıntıları,
• Kullanım süresi geçen ürünler,
• Kirliliği önlemek amacıyla kullanılan proses kalıntıları,
• Standart dışı ürünler,
• Değerini ve özelliğini kaybeden maddeler,
• Geri kazanım ya da yeniden kullanım amacıyla getirilen bazı maddelerdir.

Başlıca Tehlikeli Atıklar

Kullanım hatalarından dolayı farklılaşmış ve bozulmuş ürünler, endüstriyel atıklar, kimyasal kalıntılar gibi bir ürün çevre sağlığını doğrudan etkilemektedir. Bu tür atıkları dört ana sınıfta toplayabiliriz;

1. Yanıcı özelliği bulunan, tutuşan maddeler
2. Aşındırıcı maddeler
3. Toksik maddeler
4. Reaktif Maddeler

Tehlikeli atıklar hakkında detaylı bilgi için bu kaynaktan yararlanabilirsiniz.

Ülkemizde En Sık Rastlanan Tehlikeli Atıklar

Ülkemizde oluşan endüstriyel atıklar ve evsel atıkların içerisinde birçok ‘tehlikeli’ atık var. Örneğin kumandalarımızda kullandığımız pillerin doğaya çok büyük zarar verdiği bir gerçek. Benzer şekilde, mutfağımızda yemek yaparken kullandığımız yağlar, eğer lavabodan dökülürse su kaynaklarımızı ciddi bir şekilde kirletiyor. Peki en sık rastlanan ‘tehlikeli’ atıklar neler?

• Eski pil ve aküler,
• Makine- motor yağları
• Atık yağlar,
• Boya kutuları, yağ tenekeleri, kimyasal kaplar vb. işlevini yitirmiş ambalajlar,
• Yağlı araç parçaları,
• Floresan ampuller,
• Tehlikeli madde kullanımında kirlenen bez, eldiven gibi ürünler,
• Boya -vernik kalıntıları,
• Kartuş ve tonerler.

Tehlikeli Atıklar Nasıl Kontrol Altına Alınır?

Tehlikeli atıkların kontrolü ve sorumlu bir şekilde atılması doğamızı korumak için çok önemli. Bu atıkları ‘atık sahası’ adı verilen alanlarda toplamak büyük önem arz ediyor. “Atık Sahası” bu tip zararlı atıkların özel yöntemlerle toplanıp, kategorilerine göre ayrıştırıldığı ve doğaya karışmalarını engelleyen özel olarak tasarlanmış alanlardır. Çevreye ve insan sağlığına tehlike arz eden atıkların bertaraf işlemleri bazı yöntem ve faktörlere bağlıdır. Örneğin yakma yoluyla, kuyuya boşaltıp hapsetme, suya boşaltma, arazi üstünde ya da yeraltında bertaraf için bazı özel kurallar vardır.

Tehlikeli atıkların kontrol edilebilmesi için öncelikle doğru “depolama” yapılmalıdır. Diğer önemli işlemlerden biri de “arıtma”dır. Doğru yöntemlerle arıtma yapıldığında zehirli atıkların içeriğinde düşüş yaşanır ve tehlikesiz bir forma dönüştürülmesi sağlanabilir. Ayrıca atık “toplama ve taşıma” bu konuda eğitim almış işgücüyle sağlanmalıdır.

Evlerimizdeki Tehlikeli Atıklar

Evsel tehlikeli atıklara başlıca örnekler; bahçe kimyasalları, bazı temizlik malzemeleri, piller, klor, boya, tiner, pestisitler, motor yağları, amonyak, benzin, gaz yağı, çamaşır suyu, bataryalar, mantar ilaçları, yüzme havuzu kimyasalları, termometreler, herbisitler, tarım ilaçları, böcek öldürücüler, mineral ispirtolar, vb.

1. Atık piller

Piller, evsel atıklarla karıştırılmamalı ve çöpe atılmamalıdır. Aksi takdirde dış kapları zaman içinde delinir ve ihtiva ettikleri kimyasal maddeler / metaller toprağa ve suya karışır. Sadece bir adet kalem pilde yaklaşık 0,05 gram cıva bulunur ve yaklaşık 1gram civa 10.000.000 litre suyu zehirler.

Sadece bir tane kalem pil 4 m3 toprağı zehirler!

Öyleyse evimizde oluşan atık pillerimizi ne yapmalıyız? Ayrı bir toplama kabında biriktirmeli ve bağlı olduğumuz muhtarlık ya da belediye aracılığıyla atık sahalarına gönderilmesini sağlamalıyız. Çoğu AVM’de ‘atık pil’ kutuları mevcut. Belediye binalarına veya AVM’lerdeki bu atık kutulara pillerimizi atarak doğaya gerçekten de büyük bir katkıda bulunabiliriz. Bu konuda toplum bilincinin artması için çalışabilir, sevdiklerimizi ve yakınımızdakileri pillerini sorumlu bir şekilde atmaları için teşvik edebiliriz. ‘Bir pilden ne olur’ dememeli, sadece bir adet kalem pilin 4 m3 toprağı zehirlediğini aklımızda tutmalıyız.

2. Bitkisel Atık Yağlar

Atık Yönetimi yönetmeliğinde belirtilen bazı bitkisel yağlar ve kullanılmış kızartmalık yağlar çevreye zararlıdır. Bu tip evsel yağ atıklarının eko-toksik olduğunu, denizlere, göllere ve akarsulara ulaşarak balıklar ve diğer canlıların ölümüne neden olduğunu biliyoruz. Lavaboya döktüğümüz kullanılmış kızartmalık yağların su kirliliğinin %25’ini oluşturduğu ortaya çıkmıştır. Örneğin 1 Litre bitkisel atık yağ 1 milyon m3 içme suyunu kirletiyor. Kullanılmış kızartmalık atık yağları lavaboya dökmek demek, ciddi bir şekilde su kaynaklarımızı kirletmek demektir. Ancak en ciddi konu, atık bitkisel yağları lavabodan aşağı dökmemek ve çöpe atmak. Başka bir yönrem ise bağlı bulunduğunuz belediye veya muhtarlık aracılığıyla evlerimizdeki bitkisel atık yağları atık sahalarına yollamaktır.

3. Tıbbi Atıklar
​
Evlerde kullanılan yara bantları, kanlı pamuklar, son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar “tıbbi atık” olarak nitelendirilmektedir. Bu tip atıklar, çöplerimizden ayrı depolanmalı ve artık her şehirde bulunan Atık Merkezi’ne götürülerek uygun şartlarda bertaraf edilmesi sağlanmalıdır. Evde kullandığımız ‘tıbbi’ atıkları ise diğer atıklarımızdan ayrıştırmamız büyük önem arz ediyor.

4. Floresan Lambalar
​
Ampuller / flüoresanlar cıva içerir ve havaya, toprağa- suya karışan cıva zehirlidir. Bir adet floresan lambanın içindeki cıva 30 ton suyu kirletir. Özellikle cıva buharını solumak insan sağlığını ciddi şekilde tehdit eder. Bu sebeple kullanılmış- bozulmuş floresan lambalar toplanırken kırılmaması konusunda özen gösterilmeli, ve belediyelerin, lisanslı firmaların belirlemiş olduğu toplama noktalarına götürülmelidir.

5. Elektronik atıklar
​
Kullanım ömrünü tamamlamış bilgisayar, telefon, küçük -büyük ev aletleri de tehlikeli atık kategorisindedirler. Bu tip elektronik atıklar- tehlikeli ve toksik maddeler içerebilirler. Aynı zamanda bu ürünler genelde geri kazanılabilir metal, cam ve plastik malzemeler de içerir. Örneğin; alüminyum, çelik, bakır veya kompozitleri barındırırlar. Elektronik atıkları bilinçsizce çevreye attığımızda hem doğayı kirletiyoruz hem de hammadde olarak geri dönüşebilecek bir değeri yok ediyoruz. Bu sebeple, elektronik atıklarımızı, atık toplama lisanslı firmalara ya da belediyelerin belirlemiş olduğu toplama noktalarına götürülmeleri gerekmektedir.

Her Bilinçli Yurttaşın Bilmesi Gereken Rakamlar

• 1 ton cam geri kazanılırsa 100 litre petrolden tasarruf edilebilir.
• 1 ton plastik geri kazanılırsa 16,3 varil petrolden tasarruf edilebilir.
• 1 kalem pili çöpe atmayarak 800 bin Litre su ve 4 m2 toprağın zarar görmesi edilebilir.
• 1 ton kağıt / karton tasarrufu ile 17 ağacın kesilmesini önlenebilir.
• 1 Litre atık yağı lavaboya dökmemek 1 milyon Litre içme suyunun kirlenmesini önlenebilir.

Tehlikeli Atıkların Önlenmesinde Farkındalık Neden Önemli?

Yukarıda bahsettiğimiz gibi tek bir pil bile 4 m3 toprağı kirletebiliyor ve senelerce temizlenmeyecek bir zehir oluşturuyor. Toprağımızı, suyumuzu ve havamızı korumak her zaman olduğundan daha önemli. Hem iklim değişikliği ile savaşmak hem de çevreye zarar vermemek için tehlikeli atıklarımızı ayrıştırmamız çok değerli. Bu konu maalesef herkesin farkında olduğu bir konu değil. Örneğin her gün binlerce pil ayrışmadan çöpe gidiyor ve toprağımızı zehirliyor. Bu yüzden sevdiklerimize, arkadaşlarımıza ve çocuklarımıza tehlikeli atık konusunda konuşmalı, yapılması gerekenleri anlatmalıyız. Ayrıca oturduğumuz ilçelerin belediyeleri ile temas kurabilir, tehlikeli atıkların geri dönüşümü için gerekli mecraların harekete geçmesini sağlayabiliriz. Örneğin mahallelerde kurulacak pil atık kutuları bir yılda binlerce metreküp toprağın zehirlenmesini önleyebilir! Belediyelerin atık toplama alanlarını öğrenmek ve öğretmek bile doğaya çok büyük katkıda bulunabilir. Örneğin, İstanbul’da Beşiktaş Belediyesi’nin bu çalışmasına göz atabilirsiniz ve kendi ilçenizdeki atık toplama alanlarını bulmak için kısa bir araştırma yapabilirsiniz. Kısacası, her birimiz elimizi taşın altına koymalıyız, ve tehlikeli atıklara karşı bireysel önlemlerimizi almalıyız.