Gıda İsrafı: Küresel Bir Sorun

Gıda israfı giderek artan küresel bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Günümüzde gezegenimizin en önemli sorunlarından biri gıdaya ulaşımda yaşanan eşitsizliktir. Dünyada, her dokuz kişiden birinin açlıkla karşı karşıya olduğu bilmek, israfa karşı mücadele için yeterli bir sebeptir. Maalesef, birçoğumuz yiyebileceğimizden daha fazla gıda satın alarak, küresel bir boyuta ulaşan gıda israfına sebep oluyoruz. Dünya genelinde yaklaşık 1 milyar insan açlık ve yetersiz beslenmeyle mücadele ediyor.

Tüm dünyada israf edilen gıda ürünlerinin dörtte biri, açlığa çözüm olabilir. Artık biliyoruz ki, gıda israfı toplumların- insanların tüketim alışkanlıklarında gizli. Çiftlik üreticilerinden aracıya, gıda hallerine, pazarlara ve maketlere ulaşma sürecinde gıda israfı yaşanmakta, daha sonra evlerde ve lokantalarda bu israf devam ediyor. Gıdaların gerek hasat sırasında gerekse üreticiden tüketiciye nakil esnasında ezilmesi, çürümesi, bozulması da bu soruna katkıda bulunuyor. Ancak bu israf sadece tarla, pazar, marketlerde gerçekleşmekle kalmıyor, hanelerde ya da lokantalarda tabakta bırakılan yemek, ihtiyaç fazlası gıda alışverişi, stoklama gibi etkenler de bu israfı büyütüyor. Bilinçli bireyler bilinçli toplumu oluşturduğundan dolayısıyla öncelikle evlerdeki gıda israfına artık son vermeliyiz.

Aşağıda gıda israfı nedir, neden oluşur ve nasıl önlenir sorularının cevaplarına odaklandık.

“Gıda İsrafı” Tanımı

İnsanın yaşamsal faaliyetlerini devam ettirmesi için tüketmesi gereken besinlere gıda diyoruz. “Gıda israfı “ise bu gıdanın ölçüsüzce kullanılmasına ve tüketilmeden çöpe atılmasına deniyor. Çiftlikten tedarik zincirlerine, satış noktalarından hanelere ulaşan gıdanın boşa gitmesi veya tüketilmeyecek duruma gelmesi gıda israfına, kıtlığa, eşitsiz gıda dağılımına sebep vermekte. Dünyada her yıl, üretilen her çeşit gıdanın üçte biri; 1,3 milyar ton besin israf edilmekte. Bu israfın büyük kısmını meyve, sebze ve tahıl türleri oluşturmakta. Gıda israfı sadece besin savurganlığı demek değildir, aynı zamanda toprak, su, emek, enerji ve sermaye kaynaklarının da israfı anlamına gelir.

Gıda İsrafına Sebep Olan Nedir?

Hatalı biçimlendirilmiş tarım ve gıda politikaları, teknolojik donanım eksikliği gibi pek çok faktör, gıda israfında belirleyicidir. Üretim noktalarından hasat edilen gıda türlerinin en kısa sürede tüketiciye ulaştırılması hedeflenir ancak hasat teknikleri, depolama, soğutma yöntemleri, lojistik gibi… zincirin her halkasında kayıplar yaşanmakta.

“Tarladan-sofraya” sürecinde, gıda, insanların tüketim alışkanlıkları yüzünden israfın doruğuna ulaşıyor. Gıda israfının %50’si bireysel hatalardan kaynaklanıyor. Bireylerin gıda ihtiyaçlarını yanlış hesaplaması, gibi. Fazla ve kullanılmayan gıdaların atık haline dönüşmesi gıda israfının esas sebebidir diyebiliriz.

Rakamlarla Türkiye’de Gıda İsrafı

​Birleşmiş Milletler’in Gıda İsrafı raporuna göre, Türkiye'de gıda israfı her yıl 7,7 milyon tonu buluyor. Yani, yıllık kişi başı gıda israfı 93 kg civarındadır. Endüstriyel gıda israfı ve evsel israfın toplamı 18 milyon tondur. Bu rakamlar gerçekten endişe verici. Ülkemizin gıda israfı konusunda bir dizi ciddi önlemler alması gerektiğini gösteriyor.

Rakamlarla Dünyada Gıda İsrafı

Son araştırmalar gösterdi ki, her yıl dünyada üretilen gıdanın % 33’ü israf ediliyor. Kısacası, yıllık 1,3 milyar ton gıda ihtiyaç sahiplerine ulaşamadan müsrifçe yok oluyor. Ve bu gıda israfının çoğunluğu gelişmiş ülkelerce yapılmakta. Sanayisi gelişmiş ülkelerde israf maliyeti 680 Milyar Amerikan Doları, gelişmekte olan ekonomisi daha zayıf ülkelerde ise ülkelerde 310 Milyar Amerikan Doları’dır.

Gıda İsrafını Önlenebilir mi?

Evet. Dünya çapında gıda israfını azaltmak, tedarik zincirinin her aşamasında verimli çözümler ve önlemler almak mümkün. Ayrıca her dünya vatandaşı, her birey de bu çözüme katkıda bulunabilir. Ulusal politikalar geliştirilmesi, tedarik zincirindeki çiftçilerin bilinçlendirilmesi, gıda sanayisinin, gıda satışı yapan firmaların sorumluluk üstlenmeleri, alt yapı ve soğuk zincir yaptırımları, uygun eğitim ve yayım hizmetlerinin sağlanmasıyla “gıda israfı” önlenebilir.

Gıda İsrafı ve Etkileri

1. Küresel açlık
2. İşlenen toprağın veriminin azalması
3. Küresel Kıtlık
4. Elektrik ve su kaynaklarının boşa harcanması
5. Üretimde ve lojistikte fazladan yakıt, kaynak harcanması
6. İş gücünün kaybı
7. Sermaye kaybı

Bilinçli bir birey, doğru tüketim alışkanlıklarını benimseyen ve gıda israfına karşı metotlar kullanarak katkı sağlayandır. Sürdürülebilir bir yaşam tarzı, her çeşitte israfın önüne geçmek demektir.

Gıda Atığı Nedir?

​Gıda israfının ve gıda atığının birbirinden farklı iki kavram olduğunu anlamak gerekiyor. Gıda israfı, temel olarak üretilen gıdaların tüketilemeden çöpe gitmesidir, demiştik. Gıda atığı kavramı ise tüketilmesinde sağlık açısından herhangi bir risk taşımayan ürünleri kapsıyor. Bu ürünler şekli, rengi yüzünden tüketilmeyen ya da tabakta bırakılmış, çöpe atılmış tüm gıda ürünleridir.

Gıda atıkları ikiye ayrılıyor;

1-Önlenebilir gıda atıkları (Çöpe atılmadan önce yenilebilir / tüketilebilir durumdaki gıdalar)

2- Önlenemez gıda atıkları. (Örneğin, kahve telvesi, gıda kabukları)

Tüketicilerin son tüketim tarihine dikkat etmeden yaptığı alışveriş, lokanta ve kafelerde müşterinin tüketebileceğinden daha fazla gıda hazırlanması, sağlık riski taşıması nedeniyle kalan yemeklerin çöpe atılması gıda atığına başlıca sebeptir.

Gıda İsrafını Önlemek İçin Dünya Ne önlemler Alıyor?

Dünyada, her yıl, tahılların %30’u, meyve-sebzelerin %40-50’si, et ve süt grubunun %20’si, balıkların %35’i çöpe atılıyor. Bu da yılda 3 milyar insanı besleyecek gıda israfı demektir. Gıda israfını önlemek adına, 2015 yılında Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri kabul edildi, ve bu hedeflerden ikincisi olan “Açlığa Son” bu konuya dikkat çekmeyi ve çözüm üretmeyi amaçlıyor. 2030 yılına küresel gıda atıklarını %50 azaltmak üzere çalışmalar başladı.

Gıda İsrafına Karşı Bireysel Olarak Alınabilecek Basit Önlemler

1. Gıdaları doğru muhafaza edin: Gıdayı en doğru biçimde nasıl muhafaza etmeniz gerektiğini öğrenin. Derin dondurucu kullanın. Kurutma, turşu gibi yöntemlere başvurun.

2. Gıda ihtiyaçlarınızı baştan belirleyin: Hanenizdeki gıda israfını belirleyin, not tutun, varsa hangi gıdanın çöpe gittiğini kayıt altına alın. Kısacası aylık gıda alışverişlerinizi yakından takibe başlayın.

3. Daha sağlıklı ve sürdürülebilir bir diyet benimsenmeyin: Yoğun ve kentsel yaşam bireyin besleyici öğünler hazırlamasını zorlaştırsa da sağlıklı öğünler hazırlamak için internetten yüzlerce tarife ulaşabilirsiniz. Haftada 2-3 kez, bakliyat ve sebze içeren bir yemek yemeyi deneyin.

4. Akıllı alışveriş yapın: Alışverişe önceden hazırladığınız bir liste ile çıkın, ihtiyacınızdan fazlasını satın almayın. Gıda türlerinin mutlaka son kullanma tarihlerini kontrol edin.

5. Görünüşü iyi olmayan meyve ve sebzeleri de kullanın. Yiyecekleri görünüşünden dolayı atmayın. Örneğin meyve suları, smoothie ve tatlı hazırlamak için bu tip meyve ve sebzeyi kullanın.

6. Yemek artıklarını değerlendirin: Çöpe atmak yerine, yemek ve gıda fazlasını yaratıcı tariflerle, yöntemlerle değerlendirin.

7. Gıda etiketlerini okumayı öğrenin: Trans yağlar ve koruyucular gibi sağlıklı olmayan içerikler için gıda etiketlerini kontrol edin ve ilave şeker veya tuz içeren gıdalardan kaçının.

8. Kompost yapın: Sebze ve meyve kabukları gibi organik atıkları kompost yaparak değerlendirin.

9. Sıfır atık yaklaşımını araştırın: Gıda israfına karşı geliştirilen metotları uygulayın, sıfır atık yaklaşımını deneyin.

Gıda İsrafını Önlemenin Önemi

Gıda israfını önlemek, küresel açlık sorununu çözmeye en çok katkıda bulunacak konulardan biri. Bu konuda hem toplumu bilinçlendirmek, hem de bireysel ve kurumsal önlemler almak gerekiyor. Sürdürülebilir kalkınma için gıda israfının önlenmesi şart. Siz de yukarıda sıraladığımız bireysel önlemleri uygulayarak daha adil bir geleceğe katkıda bulunabilirsiniz.