Döngüsel Ekonomi Nedir?

Döngüsel ekonomi, kaynakları ekonomi içinde uzun süre tutmayı, fiziksel kaynakların katma değerlerini korumayı, hammadde tüketimini azaltmayı, atıkları en aza indirgemeyi amaçlayan piyasa ekonomisidir.

Lineer yani doğrusal ekonomi, üretim ve tüketimde “al-yap-at” şeklinde çalışır. Hammaddeden bir ürün üretilir, tüketilir ve çöp olur. Kısacası, hammaddelerin toplandığı, işlendiği, ürüne dönüştürüldüğü ve son aşamada atığa dönüşen ekonomi anlayışını gösterir.

Döngüsel ekonomi ise kaynakları“ azalt, tekrar kullan ve geri dönüştür” ilkeleriyle çalışır.

En basit tanımı ile, çevresel atık oluşumunu en aza indirerek, kaynakları yeniden üretime sokmayı ve tüm öz değerleri uzun süre korumayı hedefleyen sisteme “Döngüsel ekonomi” demekteyiz.

Peki döngüsel ekonominin ana fikri nedir?

Temelinde 3 ilke vardır:

• Atıkları ve kirliliği ortadan kaldırmak
• Ürünleri ve malzemeleri dolaşımda tutmak
• Doğayı yeniden canlandırmak

Doğrusal ve Döngüsel Ekonomiye Giriş

Sahip olduğunuz bir ürün hakkında düşünmek için bir dakikanızı ayırın: büyük, küçük ya da ne olmasını istiyorsanız o olabilir. Şimdi kendinize şunu sorun: Bu ürünü oluşturmak için hangi hammaddeler kullanıldı? Ne kadar süre kullanacağım? İşim bittiğinde nasıl imha edilecek? Bu soruları cevaplarken kendinizi bazı cevapların arasında kaybolmuş halde bulabilirsiniz.

Satın almadan önce bilinçli olarak etik kaynaklı ürünler satın almayı düşünmediğiniz sürece, ürünlerinizin tam olarak nereden geldiğini bilmek zor olabilir.

Şu anda satın aldığımız ürünlerin çoğunluğu ucuz ve kullanışlı olacak şekilde üretiliyor. Ürünler genellikle bir kez veya yalnızca birkaç kez kullanılıp daha sonra çöp olarak atıldığından, bu durum çok fazla israfa neden oluyor.

Lineer Ekonomi Nedir?

Dünyanın çoğunluğu lineer yani doğrusal ekonomiyle çalışıyor. Al-yap-israf et kavramı olarak da bilinen bu yaklaşım, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlikten ziyade rahatlığı ön plana çıkarıyor. Doğrusal ekonomi, dünyadan malzeme ve doğal kaynakların alınmasını, ondan bir şeyler yapılmasını ve ardından atıkların atılmasını anlatan bir kavram.

Bu yaklaşım pek çok sorunu beraberinde getiriyor; en önemli sorunlardan biri, bir öğenin kullanım ömrünün sonuna ulaştığında nasıl imha edileceğinin göz ardı edilmesi.

En basit örnekten başlayalım. Kahve devi Starbucks, sadece Amerika’da günde 4 milyon kahve satıyor. Starbucks müşterilerinin sadece %1’i kendi kahve mataralarını dükkana getiriyor. Bu, her gün milyonlarca, tek kullanımlık kahve bardaklarının çöpe atılması anlamına geliyor.

İşte ‘doğrusal’ yani lineer ekonominin en basit örneği bu. Kahvenizi satın alıyorsunuz, 20-30 dakika kadar elinizde tutuyorsunuz ve muhtemelen en yakın çöp kutusuna atıyorsunuz.

Atık oluşumunu önlemek, israfı azaltmak ve yeniden kullanımı teşvik etmek için döngüsel ekonomi düşüncesi çok değerli.

Döngüsel Ekonominin Farkı Nedir?

Döngüsel ekonomi yeniden kullanılabilirliğe öncelik verir. Tüketimdeki al-yap-israf et modelini tamamen ortadan kaldırarak eşyaları verimli ve etkili bir şekilde kullanmayı hedefler. Bertaraf işlemi, yalnızca kullanılabilir atıkların oluşmasını sağlayacak şekilde sürecin birincil aşamalarında dikkate alınır.

Kullanım ömrü sonunda malzemeler sistemi yenilemek için yeniden dönüşüme sokulur. Bu yaklaşım, atık ve kirliliğin sürecin dışında tasarlanmasını, ürün ve malzemelerin kullanımda tutulmasını vurgular.

Kahve örneğine tekrar bakalım. Döngüsel ekonomi, tek kullanımlık bir ürün yaratmak yerine yeniden kullanılabilen, paylaşılabilen, onarılabilen ve sonunda yeni bir şeye dönüştürülebilen bir bardak yaratmaya bakacaktır. Yeni bir şeye dönüştürülemezse malzemeler döngüsel ekonomiyi yenilemek için kullanılabilir veya dünyaya geri verilebilir. Döngüsel ekonomide bir kahve fincanı camdan veya porselenden yapılır, bir kişi tarafından yeniden kullanılır, "fincanınızı iade edin" programında paylaşılır, yıprandığında onarılır ve sonunda geri dönüştürülür.

Döngüsel Ekonomi Tanımının Gelişimi

Döngüsel ekonominin çok fazla tanımı vardır. Sebebi ise bu konseptin farklı araştırmacılar ve uzmanlar tarafından uygulanmakta olmasıdır. Örneğin bir bilim insanı kavramın bir yönünü vurgularken finansal bir analist farklı bir yönüne atıfta bulunur.

Ancak hepsinin ortak noktası hammadde tüketiminin azaltılması, yeniden kullanılması ve geri dönüştürülmesi üzerine kuruludur.

Kısaca, döngüsel ekonomi, “Azalt-Yeniden Kullan-Geri Dönüştür” prensibiyle hareket eder;

1- Azaltmak /minimum hammadde kullanımı,

2- Yeniden kullanmak / ürünlerin ve bileşenlerinin maksimum seviyede yeniden kullanımı,

3-Geri dönüştürmek / hammaddelerin yüksek kalitede yeniden kullanımı.

Döngüsel ekonomi, özellikle de iklim krizi hakkında toplumsal farkındalığın artmasıyla daha da konuşulan bir konu oldu. Yeşil ekonomi gibi yeni ekonomik modeller, ve tek kullanımlık tüketim ürünlerinden uzaklaşmayı teşvik eden uygulamalar giderek daha da yaygınlaşıyor. Döngüsel ekonomi de tam da bu amaca teşvik ediyor.

Yeşil ekonomi hakkında daha fazla bilgi için bu blog yazımıza göz atabilirsiniz.

Geleceğin ekonomik modelleri ortak kullanımı, yeniden kullanımı ve geri dönüşümü teşvik eden modeller olacağa benziyor. Gelin, döngüsel ekonomiyi örneklendirerek daha yakından tanıyalım.

Döngüsel Ekonomi Örnekleri

1- Araba paylaşımı yapmak daha az kişinin araba satın alması anlamına gelir. Bu hammadde kullanımını azaltır. Araba paylaşımı yapan uygulamalar ve şirketlerin yaygınlaşması, döngüsel ekonominin uygulanmış haline bir örnektir. Bu örneğe büyük şehirlerde yaygınlaşan paylaşımlı scooter kullanımını da ekleyebiliriz. (Azaltmak)

2- Eğer bir aracın motoru bozulursa, onarılabilir veya arabanın şasi ve iç kısmı başka bir arabanın yapımında veya yenilemesinde kullanılabilir. (Yeniden kullanmak)

3- Bu parçalar artık yeniden kullanılamadığında, parçaların metal, tekstil ve plastik kısımları ayrıştırılarak ve gerekli işlemlerden geçirilerek yeni bir araç/ürün yapımında kullanılabilir. (Geri dönüştürmek)

Büyük uluslararası şirketler de döngüsel ekonomi felsefesini benimsiyor. Örneğin IKEA, Stockholm’de ilk defa ikinci el mobilyaların satıldığı bir dükkan açtı.

Benzer şekilde dünya ayakkabı devi Adidas, 100% geri dönüştürülen hammaddeden yaptığı UltraBoost DNA Loop adlı ayakkabıyı piyasaya sürdü.

Renault, otomotiv endüstrisinde döngüsel ekonomi ilkelerini uygulayan ilk şirketlerden biri oldu. Şirketin en son girişimlerinden biri, Avrupa'nın ilk döngüsel ekonomi tesisi olan Fransa'nın Flins kentinde Refactory'yi kurmaktı. Faaliyetleri kapsamında filolara ve sigorta şirketlerine yönelik ağır hasarlı araçların karoseri onarımını gerçekleştirecek olan Refactory, 2023 yılında 3.000 aracın onarımını, 2025 yılında ise 25.000 araca ulaşmayı hedefliyor. Böylelikle eskiyen otomotivleri ıskartaya çıkarmak yerine onarıyor, yeniden kullanılabilir hale getiriyor.

Döngüsel Ekonomi Neden Gereklidir?

İnsanlık iklim kriziyle baş etmeye çalışırken yeni bir kriz daha kapımızda! Biyoçeşitlilik kaybı. Çevre kirliliği nüfus artışı, aşırı tüketim gibi gerçekler gezegenimizin biyoçeşitliliğini azaltmakta. Doğal Hayatı Koruma Vakfı tarafından yayımlanan Yaşayan Gezegen Raporu 2022’nin verilerine göre 1970 ve 2018 arasında dünyanın bitkisel ve hayvan türlerinde ortalama %69’luk bir düşüş kaydedildi.

Ellen MacArthur Vakfı tarafından hazırlanan makaleye göre önümüzdeki on yıl içinde bir milyondan fazla biyolojik türü kaybedeceğiz. Bu büyük bir biyoçeşitlilik kaybı anlamına geliyor.

Biyoçeşitlilik hakkında daha fazla bilgi almak için bu yazımıza göz atabilirsiniz.​

Bitkiler, hayvanlar ve diğer canlı türlerinin yok olduğu bir dünyada tüm ekosistem risk altında demektir. Bu da salgın hastalıklara, açlığa, krizlere sebep olabilecek bir süreçtir ve geri döndürülmesi çok güçtür. Dahası, biyoçeşitlilik kaybının %90'ından fazlası doğal kaynakların çıkarılması ve işlenmesine dayanır, yani insan faaliyetleri sonucudur.

Bu tehlikeyi bertaraf etmenin yolu, çevresel ve doğal kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasından geçmektedir, döngüsel ekonomi bunu amaçlayan sistemdir.

Döngüsel Ekonomide Yedi Unsur

Döngüsel ekonomi üzerinde çalışan 20'den fazla kuruluş, STK, devlet kurumları bir araya geldi ve ortak bir dil, terim- ve tanımları ortaya çıkararak döngüsel ekonomiyle ilişkili yedi temel unsura ulaşıldı.
​
1. Gelecek İçin Tasarlamak
Tasarım sürecinde doğru malzeme kullanmak, yaşam ömrüne uygun tasarım yapmak, uzun süreli kullanılabilmesi için tasarımı uyarlamak.
​
2. Dijital Teknolojileri Kullanmak
Veri işleyen ve analiz yapan dijital, çevrimiçi platformlar ve teknolojiler aracılığıyla kaynak kullanımını optimize etmek ve tedarik zinciri taraflarını arasındaki bağlantıları güçlendirmek.

3. Mevcut Ürünleri Korumak ve Sürelerini Uzatmak
Kaynakların kullanım ömürlerini uzatmak için bakım, onarım ve özellik yükseltme stratejileri geliştirmek.

4. Yenilenebilir Kaynaklari Önceliklendirmek
Yenilenebilir, toksik olmayan kaynakların enerji olarak verimli kullanıldığından emin olmak.

5. Atıkları Kaynak Olarak Kullanmak
Atıkları, ikincil hammadde gibi kullanmak ve yeniden kullanım ile geri kazanmak.

6. İş Modellerini Gözden Geçirmek
Ürün ve hizmetler arasındaki etkileşimi düzeltmek, iş modelleri aracılığıyla değer yaratma fırsatları kovalamak.

7. Ortak Değerler Yaratmak
Şeffaflığı artırarak kurumlar arası ilişkiler geliştirmek ve kamu sektörü ile birlikte çalışmak.
Peki, döngüsel ekonomiye katkıda bulunmaya nasıl yardımcı olabilirsiniz?

Döngüsel Ekonomiye Katkıda Bulunun!

Aşağıdakileri yaparak döngüsel ekonomiye katkıda bulunabilirsiniz:

- Akıllı tasarım ve geri dönüştürülmüş malzeme kullanan ürün ve hizmetlerde bulunmak.
- Onarım ve yenileme yoluyla halihazırda sahip olduğunuz ürünlerin ömrünü uzatmak.
- Geri alma programları sunan şirketlerin desteklenmesi
- Sahiplik yerine kiralayabilirsiniz. İhtiyacınız olan ürün veya hizmete odaklanın ve kendinizinkini satın almak yerine paylaşılabilir bir seçenek olup olmadığına bakın. Kiralayabilir, ödünç alabilir veya takas edebilir misiniz?

Ekonomi herkesi etkiler ve paranızı harcama şeklinizin büyük bir etkiye sahip olabileceğini unutmamak önemlidir!

Neden Döngüsel Ekonomiye Geçmeliyiz?

Kaynakların ve ürünlerin değerinin mümkün olduğunca uzun süre korunduğu ve atık üretiminin en aza indirildiği döngüsel bir ekonomide, sürdürülebilir ve düşük karbonlu bir sistem oluşur. Döngüsel bir ekonomi, ayrıca, çevre üzerindeki baskıyı azaltmak, yeniliği teşvik etmek, istihdam yaratmak gibi faydalar da sağlar.